|
|
(4,387 n tisiwal tibusarin af amseqdac ur ttumlalent ara) |
Ajerriḍ 1: |
Ajerriḍ 1: |
− | | + | lezZAYER |
− | | + | |
− | | + | |
− | | + | |
− | Ferru n taluft n Libya: da tettaẓ, da teḥbes
| + | |
− | | + | |
− | Sɣur Rebiha Akriche
| + | |
− | | + | |
− | Aṭas n yiɣisan ay iwten deg Libya aydeg ay yerwi kullec seg 2011. Lemcawṛat ay d-yebdan deg Ldzayer d asurif aydeg yella ussirem, maca deg tidet, abrid n umsuɣal ad yiɣzif skud tigrawin ay yemcewwalen gar-asent ur msefhament ara ɣef umtawa aydeg ara sɛunt tamuɣli tucrikt ɣef uzekka n tmurt.
| + | |
− | | + | |
− | Tella-d tebdammast ddaw leɛnaya n Yiɣlanen Yeddukklen i lmend n lemcawṛat gar tegrawin yemcewwalen, yerna tiddit n lemcawṛat-a ɣer sdat d tin ay yejjan « ad d-yennulfu useqqamu aselwayan ara sseddunt tugniwin [ccexṣeyyat] timzirgin, ad d-yili unabaḍ [lḥukuma] n tdukli taɣelnawt d umni aydeg ara ttekkin yigensasen n wakk Ilibiyen ». Ldzayer, ay yellan d tamurt ay la yetturaren dduṛ deg ussifses n lemcawṛat-a, tettekka daɣ deg uheyyi n yiwet n tewriqt n ubrid ara ḍefren yidisan ay terza temsalt deg ukala-a n umsuɣal.
| + | |
− | | + | |
− | Tuzzya tis snat n umciweṛ i ferru n taluft tasertit-taɣellisant deg Libya tella-d deg Ldzayer tamaneɣt, yerna tejja wid ay yettekkan deg-s ad deqqeqen tamuɣli deg lkaɣeḍ-a (ay yettwaqeddmen daɣ i Yiɣlanen Yeddukklen), yerna tella-d « tdukli d tameqrant deg tmuɣliwin » deg wayen yerzan aya.
| + | |
− | | + | |
− | « Ula ma mazal mgerradent tmuɣliwin deg wayen yerzan kra n temsal n lkaɣeḍ-a ayɣef d-yella usqerdec, llsisan imeqranen n wayen ay d-yeddan deg-s ttwaqeblen », ɣef wakken ay d-yenna yimḍebber n Tuɣdaḍt n uɛawen n Yiɣlanen Yeddukklen deg Libya (Unsmil), Bernardino Leon.
| + | |
− | | + | |
− | Idisan ilibiyen, menɣir tigrawin ay ibanen d tirebrabin, ugin akk leṣnaf n tgermant tabeṛṛanit yerna mɛahaden akken ad d-afen tifrat i taluft-a yerna ad ḥerzen tanaya n Libya, tadukli-nnes taɣelnawt d tummda n wakal-nnes.
| + | |
− | | + | |
− | Ɣef ljal n yisurifen-a ay d-yellan ɣer sdat ay rran Yiɣlanen Yeddukklen tajmilt i Ldzayer ɣef dduṛ-nnes.
| + | |
− | | + | |
− | « Snemmireɣ Ldzayer ɣef ubdad-nnes i lmendad, asseddu n lecɣal d umɛawen ameqran, yesɛan azal deg temsalt-a, yerna lemmer maci d aya akk, akala-a n talwit ur yessawaḍ ara ɣer da, acku la nettwali dakken ur nettɛeḍḍil ara ad naweḍ ɣer tifrat tasertit deg Libya », ɣef wakken ay d-yenna Mass Leon.
| + | |
− | | + | |
− | Maca yessefk ad nesteɛṛef dakken werɛad ur yessaweḍ ara umciweṛ-a ad d-yejmeɛ akk idisan ilibiyen akken ad xedmen kifkif skud werɛad ur ddukklen ara deg unrar.
| + | |
− | | + | |
− | « Seg-a ɣer da ad d-yini Bernardino Leon dakken qrib ad tefru taluft. Maca ula ma yetteddu, yetteqqal, ur yessaweḍ ara ad d-yejmeɛ ɣer yiwen n umkan imḍebbren n Ugmuḍ [Ccerq] d Utaram [Lɣerb] n Libya. Ma deg unrar, simal la trennu trewwi tegnit », ɣef wakken ay d-yenna Moncef Djaziri, d amnadi deg tesdawit n Lausanne.
| + | |
− | | + | |
− | Tigrawin tirebrabin la d-ttalint: d amihi n tidet
| + | |
− | | + | |
− | Timura n umaḍal ttwalint dakken amihi ameqran deg Libya netta d alluy n tegrawin tirebrabin (Daɛec, Anṣar al Charia, Lqaɛida). Tigrawin-a sɛant wid yeddan yid-sent s tuffra deg yal tamdint, yerna sɛant ifadden akken ad nnaɣent imi ay kkatent akken ad ḍḍfent apitṛul yerna ad smeɣrent akal-nsent.
| + | |
− | | + | |
− | Irebraben-a tteddun, tteqqalen akken ay asen-yehwa deg tmiwa d timeqranin, nnig waya, sɛan leslaḥat seg yal ṣṣenf. Dɣa d aya ay yeswaɣen tagnit n tɣellist (laman).
| + | |
− | | + | |
− | Timenɣiwt n 28 n Yityupiyen d ttbut dakken ala d tifrat tasertit ara inefɛen deg Libya. Timenɣiwt-a ssaẓrent-tt tmura n umaḍal, yerna aya yesmektay-d dakken ur tezmir ara akk ad tɛawed ad tettwabnu tmurt ma ur yekkis ara rrebrab. I lmend n waya, yessefk ula d imenkaren imsellḥen (ur yellin ara d imeḍḍurfa) ad ttekkin deg umciweṛ.
| + | |
− | | + | |
− | Attekki-nsen, ɣef wakken ay d-nnan yimazzayen, d ccerḍ i usserked n tmurt, yerna aya ad yessiweḍ daɣ ɣer tukksa n leslaḥ i temlicin timsellḥin, am wakken ara d-yessebɛed kra n yimḍebbren n tegrawla ɣef yimeḍḍurfa imsellḥen ay d-yusan seg melmi kan ɣer Libya.
| + | |
− | | + | |
− | Ɣef waya, Tuṛuft ed Tefriqt « cerḍent-d » ad d-tili tifrat tasertit gar tegrawin tixṣimin n Libya i lmend n uɛawed n lebni n uwanak (ddula), ɣef wakken ay d-yenna ass n laṛebɛa uselway n Tseqqamut tuṛufit, Jean-Claude Juncker.
| + | |
− | | + | |
− | « Necreḍ-d, ɣer yidis n Tseqqamut n Tdukli tafriqit, dakken idisan ay yettekkan deg ukala n umsuɣal deg Libya ad msefhamen », ɣef wakken ay d-yenna Mass Juncker mi yesqerdec d temtilt-nnes tafriqit, Nkosazana Dlamini-Zuma.
| + | |
− | « Neḥwaj idis ayɣef yella lettkal yerna yerked deg Libya akken ad d-yili umciweṛ yid-s », ɣef wakken ay d-iḥettet. Dɣa ayen igerrzen akk, ɣef leḥsab n Massa Zuma, netta d amsefham gar yiɣallen ilibiyen ur yellin d imeḍḍurfa, acku « mi ara d-yili yilem, ad t-ccaṛen wiyaḍ », ɣef wakken ay d-tenna.
| + | |
− | | + | |
− | « Ur nzemmer ara ad nefru ugur n Libya s kra kan n tyitiwin n yidṛunen neɣ s kra n lecɣal iserdasiyen », ɣef wakken ay d-yenna uselway Barack Obama deg wass n 17 Yebrir, mi d-yerza Uneɣlaf amenzu aṭalyani Matteo Renzi ɣef Washington.
| + | |
− | | + | |
− | « Yessefk ad d-nerr talwit d tɣellist [laman] deg tmurt-a (…), Libya d ugur agraɣlan ay yeḥwajen ad yefru s usarag agraɣlan », ɣef wakken ay d-yenna.
| + | |
− | | + | |
− | Amxaṣem deg udabu
| + | |
− | | + | |
− | Tamurt attan imir-a tebḍa ɣef sin n yinabaḍen d sin n yimnan, yiwen n unabaḍ atan deg tmaneɣt [Ṭrables], wayeḍ atan deg Tubruk, ɣef tlisa n Maṣer, yerna yal yiwen seg-seg yeḥseb iman-nnes d netta kan ay yesɛan azref ad yili.
| + | |
− | | + | |
− | Arkad n udabu ttwalint-tt tmura n umaḍal d asurif s wazal-nnes i uɛawed n lebni n uwanak (ddula) yerna d ayen ara iḥebsen imenɣi deg tmurt.
| + | |
− | | + | |
− | D acu kan, assemqarab n sin-a n yinabaḍen gar-asen d ccɣel iweɛṛen aṭas. Yiwen seg yinabaḍen-a atan deg Ṭrables yerna yeqqen ɣer temlicin n « Fajr Libya », ma d wayeḍ, win ayyes steɛṛfen lejnas, atan imir-a deg temdint n Al-Baida (1200 n yikilumitren deg ugmuḍ n Ṭrables) ay d-yezgan sdat Tubruk.
| + | |
− | | + | |
− | S waya, tawennaḍt tasertit n Libya teftutes yerna aya yella-d deg tegnit aydeg simal la d-rennunt tenṭagin tirebrabin. Dɣa, akken ad yefru waya, yessefk ad mɛawanen yixṣimen deg unrar akken ad kksen rrebrab.
| + | |
− | | + | |
− | Timura tiɣerbiyin d tid n Lxalij ttekkant deg urway
| + | |
− |
| + | |
− | Deg Meɣres n 2011, Aseqqamu n tɣellist n Yiɣlanen Yeddukklen yefka ttesriḥ s yisem n lqanun agraɣlan i wacḥal n tmura n Temsisit Taṭlasit (aydeg tettekka Fṛansa) akken ad d-bdun ccɣel aserdasi deg Libya.
| + | |
− | | + | |
− | Dɣa s waya ay yettwasseqdec ttawil d ameqran i lmend n tyita n Libya, yerna s tyita-a, derment aṭas n temdinin d lbenyanat iqburen yesɛan azal deg tmurt-a, yerna ssefken acḥal n yiseggasen akken ad iɛawed ad d-yettwabnu waya akk. Sdeffir 7 n wayyuren n tyitiwin, tella-d lexṣara d tameqrant deg leṛwaḥ, imi gar 60 000 d 100 000 n yimdanen ara yilin ttwenɣen, war ma neḥseb-d wid ay irewlen seg yixxamen-nsen.
| + | |
− | | + | |
− | S waya, terwi akk tmurt. Ur telli temsulta, ur yelli yigen (lɛeskeṛ), yerna d tigrawin timsellḥin ur yesɛin aḥkim ay iḥekmen deg unẓul, am wakken ay yemsebḍa ugmuḍ d unẓul n tmurt.
| + | |
− | | + | |
− | Ɣef leḥsab n yiwen n uṛabul amaynu n Yiɣlanen Yeddukklen, « timerniwt n tekriḍt deg Libya terna tesserwel ugar n uzgen n umelyun n yimdanen seg yixxamen-nsen gar 14 Mayyu 2014 d tezwara n Yebrir » 2015.
| + | |
− | | + | |
− | Barack Obama yetthem timuira n Lxalij imi, deg kra n tegnatin, « rnant zzit i tmes deg yimenɣi imselleḥ yili yella yessefk ad ɛerḍent ad tt-sseɣsin ». Timura-a gant akk ayen umi zemrent akken ad rwint Libya seg sdaxel.
| + | |
− | | + | |
− | Yessefk daɣ ad nesteɛṛef dakken tawaɣit-nni aydeg mmuten 700 n yimdanen deg lebḥeṛ, azal n 120 n yikilumitren ɣef Libya, d ayen ay yessewlawlen ulawen n medden deg Tuṛuft.
| + | |
− | | + | |
− | Imi ay teqreb Libya ɣer Tuṛuft, tamurt-a seg zik ay tettwassen d tiqenṭert i yiminigen, maca asɛeddi n yiminigen yegget s waṭas seg wasmi ay yeɣli Mouammar El-Guedhafi, ɣef waya ay yessefk ad d-yili uxeddim akken ad d-qqlen yixṣimen n Libya ɣer ṣṣwab-nsen.
| + | |
− | | + | |
− | Aselway afṛensis, François Hollande, yettwali dakken « yessefk ad nṣeggem tuccḍiwin n zik » deg Libya, ɣef leḥsab n wayen ay d-yenna deg tqacuct tuṛufit tafeɣnamit ay d-yellan ɣef yiminigen, dɣa s wawal-a, Hollande yessemɛen-d ɣef wayen ay iga uselway aqbur, Nicolas Sarkozy.
| + | |