Dzayer
Dzayer d tamurt tameqqrant, tebḍa ɣef sin n yimuren imeqqranen : tamnaṭ n ugafa llan deg-s yizuɣar, idurar, iɣezran d yegʷnan ay d-yezgan s yidis n Yilel Agrakal akked temnaṭ n wenẓul ay yeṭṭfen 4 n yimuren ɣef 5 seg wakal n tmurt, d tin umi qqaren "Tiniri Tameqqrant" neɣ "Aneẓruf"[1].
Akalen
Deg weḥric n ugafa n tmurt, llan sin n yezraren n yedraren ay izegren tamurt seg tlisa n Meṛṛuk arma d agmuḍ n tmurt, ṭṭerf n Yilel Agrakal.
Azrar n yedraren n ugafa d win umi qqaren Aṭlas Atelli. Amur ameqran seg temdinin n Dzayer zgant-d deg yizuɣar ay d-yezgan gar yedraren n Waṭlas Atelli d Yilel Agrakal. Akal n yizuɣar-a d agilal yerna amur ameqran seg yimezdaɣen n tmurt din ay zedɣen. Tama-a n ugafa n Dzayer aydeg ddukklen yedraren d yizuɣar qqaren-as Ttell, yerna llan deg-s yedraren n Waṭlas Atelli, iɣezran ay d-yezgan gar yedraren-a ed izuɣar am win n Mettijet, yerna akal ay iqerben ɣer yilel d tiɣalltin, maca ttilin gar-asent yimukan yudren anda ay ttwabnan yisugan[2].
Azrar n yedraren n wenẓul d win umi qqaren Aṭlas Aneẓrufan yerna d wid ay d idraren ay d-iḥebsen ijdi n Uneẓruf akken ur d-yettaweḍ ara ɣer ugafa azegzaw n tmurt. Gar sin-a n yezraren n yedraren, tella yiwet n tama d tawesɛant n tɣalltin d yegnan, d tin umi qqaren Ignan Iɛlayanen. Tama-a d takiwant yerna llan deg-s yigelmimen n tisent.
Sin-nni n yezraren n yedraren n ugafa n tmurt (Aṭlas Atelli ed Waṭlas Aneẓrufan) ttemlilin deg wegmuḍ n tmurt n Dzayer. Deg tama aydeg ttemlilin, akal d aɛlayan ama ṭṭerf n yilel (timiwa n Ǧiǧel, Skikda ed Ɛennaba), ama daxel tmurt (Qsenṭina). Deg wenẓul n tama-a, ad naf daɣ idraren n Wewras d Yilemmucen ay yettwaḥesben d aḥric seg yedraren n Waṭlas yerna idraren-a ttkemmilen arma d tilisa gar Dzayer d Tunes. Idraren-a seg zik ay llan d tama wuɣur ur yewɛeṛ ad yadef ucengu.
Aneẓruf d tama tawesɛant aṭas, kra seg tmiwa-nnes idel-itent yejdi, ma d tiyaḍ, d iẓra ay tent-yedlen. Kra n tmiwa, asmi ara d-iwet deg-sent wenẓar, ḥemmlen yiɣezran-nsent, ma d timiwa niḍen, sɛant daɣ aman ay d-yetteffɣen seg ddaw tmurt, yerna d aya akk ay yettaǧǧan ad ilin yimedwen ed cwiṭ n tizzegzewt deg tmiwa-a.